Çocuk istismarı ve ihmali çocuklarda ileri dönemde kalıcı ruhsal iz bırakacak Çocuk istismarı ya da istismar sadece fiziki olarak yapılan vurma, bedene zarar verme ya da cinsel taciz değildir. Kendi başına hayatta kalabilecek güçte olmayan çocuğun, basit ihtiyaçları giderilmemesi, ihtiyaçlarının ihmal edilmesi de aslında bir istismar olarak kabul edilebilir. İstismar gören bir çocuğun yaşadığı deneyimler fiziksel, psikolojik, duygusal hatta davranışsal olarak hayatı boyunca gelişimini ve bütünlüğünü etkileyebilir. Yani bedende gördüğümüz bir şiddet izi buz dağının görünen kısmı gibidir. Görünmeyen kısmı hatta ve hatta bedende bile izi olmayan duygusal yaralar açan kısmı daha derin ve önemlidir.
Çocuk istismarı ve ihmali üzerine sadece ülkemizde çalışmalar yapılmamıştır. Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) yayınladığı tanıma göre “sorumluluk, güven ya da güç ilişkisi içerisinde çocuğun sağlığını, yaşamını, gelişimini ya da itibarına fiili ya da olası zarar vermeyle sonuçlanan her türlü fiziksel, duygusal, cinsel, ihmal ve ihmalkâr tutumları kapsayan her türlü davranış ve sömürme çocuk istismarıdır”. Özetle, çocuğun sağlığını, fiziki ve/veya psikolojik, her türlü gelişimini etkileyen bilerek ya da bilmeyerek, bir yetişkin, grup, toplum hatta devlet tarafından yapılan her türlü hareket ve davranış “çocuk istismarıdır” diyebiliriz.
Çocuk ihmali ve istismarı fiziksel, duygusal ya da psikolojik ve cinsel olarak 3 şekilde kategorileştirir.
Fiziksel İstismar
Çocuğun kaza dışında fiziksel açıdan zarar görmesi ve bedensel bütünlüğünün bozulmasıdır.
- Tokat/yumruk atmak, vurmak, tekmelemek, fırlatmak; ısırmak, vurmak, yakmak; belli nesnelerle zarar vermek; saç/kulak çekmesi vb.
Duygusal ya da psikolojik istismar:
Çocuğun duygusal bütünlüğüne ve kişilik gelişimine zarar veren her türlü davranıştır.
- Görmezden gelmek, duygusal olarak yokmuş gibi davranmak; ihtiyacı olan sevgi, ilgi ve yakınlığı göstermemek; yeterli fiziksel temasta bulunmamak; destek olmaksızın sürekli eleştirmek; dalga geçmek, lakap takmak, aşağılamak (“beceriksizsin”, “iyi değil”, “bir şeyi beceremiyorsun”, “değersizsin”)
Cinsel İstismar
Çocuğun bir yetişkin veya cinsel açıdan olgun ergen tarafından cinsel uyarım ve doyum için kullanılmasıdır.
- Temas içeren cinsel istismar: cinsel dokunma/mahrem bölgelere temas içeren her türlü davranışlar; fuhuş için kullanılma; taciz
- Temas içermeyen cinsel istismar: sözlü taciz/cinsel içerikli konuşma (karşı taraf üzerinde yarattığı etkiye dikkat etmeden); video, fotoğraf gibi pornografik materyallerin gösterilmesi; cinsel içerikli fotoğraflarının, videolarının çekilmesi veya pornografik amaçlı kullanılması; teşhircilik; röntgencilik
İhmal:
Ebeveynler ya da çocuğa bakım verenler tarafından yeterli bakımın sağlanmadığı ve çocuğun bütünlüğüne ve gelişimine etkisi olan her türlü davranış (beslenme, giyinme, barınma, öz bakım ya da rehberlik etme gibi).
Ruh sağlığı problemleri ya da fizyolojik rahatsızlıklarla mücadele eden ebeveynlerin birçoğu bakım vermekte yeterli olamayabilirler hatta bazı durumda yeterli bakımı veremezler. Alkol ve uyuşturucu bağımlısı ebeveynler de aynı şekilde çocukları güvende tutmada ve bakım vermede bozukluk gösterebilirler.
Doğru sanılan Yanlışlar
Yanlış: Sadece şiddet varsa istismardır.- Doğru: Fiziksel istismar, istismarın sadece bir çeşididir. İhmal, duygusal ya da cinsel istismar da aynı şekilde etkiler ve zarar verir. Belirtileri görünür olmaması, istismar olmadığı anlamına gelmez.
Yanlış:İyi yetiştirilmiş ya da okumuş ailelerde istismar gerçekleşmez.- Doğru: İstismar ve ihmal sadece dezavantajlı ya da kötü yetiştirilmiş ailelerde olmaz. Bu tarz davranışlar kültürel, ekonomik ya da ırk gibi seçimler yapmaz. Bazen dışardan çok güzel gözüken ailelerin içeride çok farklı hikayeleri olabilir.
Yanlış: Çocuk istismarcıların çoğu çocuğun tanımadığı kişiler ya da yabancılardır.- Doğru: Yabancı ya da tanınmamış kişilerden istismarda bulunsa da çoğu istismarcılar ya aile üyeleridir ya da aileye yakın bireylerdir.
Yanlış:İstismar gören çocuklar büyüdüklerinde istismarcı olurlar.- Doğru: İstismar gören çocukların, döngü olarak yetişkinliklerinde bilinçdışı şekilde istismarı tekrarlama eğilimleri vardır. Ancak, eğer çocuklara gerekli müdahalelerde bulunursa ve destek sağlanırsa, çocuklar iyi birer birey ve ebeveyn olabilir ve bu istismar döngüsünü kırabilirler.
İstismarın ve İhmalin Etkileri
Fiziksel Etkileri
- Bedensel yaralanmalar (kalıcı izler, morluklar, yanıklar, yaralar, kırık ve çatlaklar)
- Beyin hasarı
- Merkezi sinir sistemi hasarları
- Engellilik
- Göz hasarı
- Cinsel ya da üreme sağlığı problemleri
- Cinsel işlev bozuklukları
- Cinsel yolla bulaşan HIV/AIDS gibi hastalıklar
Psikolojik ve Ruhsal etkiler
- Bilişsel bozukluk
- Depresyon ve kaygı bozuklukları
- Gelişimsel gecikmeler
- Yeme ve uyku bozuklukları
- Post travmtatik stres bozukluğu
- Psikosomatik bozukluklar
- Utanç ve suçluluk duygusu
- Düşük öz güven
Davranışsal Etkiler
- Alkol ve uyuşturucu bağımlılığı
- Düşük okul performansı
- Zayıf ilişkiler
- Kendine zarar verme davranışları ve intihar girişimleri
- Fiziksel kontak kurmada rahatsızlık duyma
- Suç, şiddet gibi risk taşıyan davranışlara yatkınlık
- Hiperaktivite
Müdahale
Çocuk istismarı ve ihmaline müdahale üzerine söylenecek ilk söylem ”Bir bakış bir hareket her şeyi değiştirebilir” olmasıdır. Bu yüzden lütfen bu hassas konuda fazlasıyla dikkat edelim. Eğer çevrenizde istismardan şüphelendiğiniz bir durum var ise lütfen ilgili kurumlara bildirin: ÇİMER, küçük yerleşkelerde polis ya da jandarma gibi kurumlara başvuru yapmaktan kaçınmayın.
Erken müdahale için birey ve ebeveyn olarak, istismar ve ihmal hakkında bilgilendirmeler edinebilir, kaynaklar takip edebilirsiniz. Ebeveyn ve bakım verenler için açılan destek gruplarına katılabilirsiniz. Bu konuda bilgi ve beceriye sahip olmak hem kendiniz hem de çevrenizde istismar gören çocuklara yardımcı ve destek olmanızı sağlayabilir, erken müdahale ile çocukların hayatlarına dokunabilirsiniz.
İstismara maruz kalmış çocuklar için lütfen verebileceğiniz destek dışında profesyonel destek almaktan kaçınmayın. Bu durumda sorumluluk ve suç çocuğunuza ait değildir. Sakin kalıp ona onun yanlış bir şey yapmadığını tekrar tekrar anlatmanız ve güvenliğini sağlamanız gerekmektedir. Profesyonel olarak bireysel danışmanlık, oyun terapisi, kum tepsisi ya da psikoeğitim gibi psikoterapik müdahalelere başvurabilirsiniz. İstismar gören ve bu sebeple travmatize olmuş bir çocuğun çözümlenmeyen travma deneyimi hayatı boyunca onu etkileyecek ve her adımında karşısına çıkacaktır. Hatta farkında olmadan bile ileride kendi çocuklarına da aynı şekilde istismar gösterme ihtimali vardır. Bu yüzden “lütfen sessiz kalmayalım!”
Kaynaklar:
Smith, M, Robinson, L. & Segal, J. (2020). Child Abuse and Neglect. Child Abuse and Neglect – HelpGuide.org
World Health Organisation. (WHO). (2020). Child maltreatment. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/child-maltreatment
UN World Health Organization (WHO). (2002). World report on violence and health. ISBN 92 4 154561 5