Çocuğumda bağlanma bozukluğu var mı? sorusu aileleri son zamanlarda tedirgin etmektedir. Ruh sağlığında her dönem popüler olan bir konu olmuştur. Son zamanların popüler konusu ise ”anne-çocuk bağlanmasıdır.”
Bağlanma ya da bağlılık teorisi John Bowlby tarafından ortaya atılmış ve geliştirilmiş bir teoridir. Bağlanma, çocuklar ile ona bakım verenin arasında gelişen güvene ve korunmaya dayalı özel bir ilişkinin kurulmasıdır. Bebekler ve anne-baba ya da ona bakım veren birey arasında gelişen, çocuğun gelişimini ve duygularını ifade edişi gibi birçok alanı etkileyen derin bir ilişkidir. Bu güvenli ilişki çocuğa sağlıklı bir ruhsal ve psikolojik gelişim de sağlar.
Çocuğumda bağlanma bozukluğu var mı? sorusunun cevabından önce gelin bağlanmayı derinlemesine inceleyelim. Bağlanmanın amacı sadece çocukla oyun oynamak, bebeği beslemek, sınırlar koymak ya da bir şeyler öğretmek değildir. Bağlanma birincil bakım verenle güveni baz alarak keşfetmek ve ihtiyaç halinde korunma ve rahatlatılma alanı ya da sığınağıdır. Güvenli bağlanma geliştiren çocuklar daha rahat ilişki kurar ve daha başarıları olurlar. Güvensiz bağlanma ise ilişki kurmada zorluk, başkalarına karşı güvensizlik, sosyal becerilerde eksiklik gibi sorunlara yol açabilir.
Bağlanma Bozukluğu Nedir?
Bağlanma bozukluğu ise bu güvenli ve duygusal ilişkinin sağlanamadığı, bebeğe gerekli ilgi ve bakımın sağlanamadığı durumlarda, çocukların ilgi ve sevgiyi nasıl ifade edeceklerini öğrenemedikleri ve ilişki kurmakta zorlandıkları durumu ifade eden bozukluktur.
Tanı semptomları nelerdir?
- Yeterli bakım ve ilgi görmediğinden, bakım verene karşı üzüldüğünde/stres altında nadiren ya da çok az rahatlatılma ister ve rahatlatılmaya çok az tepki verir.
- İçe dönük duygusal davranışlar gösterirler.
- Başkalarına karşı kısa sosyal ve duygusal tepkiler, sınırlı olumlu hisler, bakım verenlere karşı tehdit edici olmayan etkileşimlerinde açıklanamayan sinirlilik, korku veya üzüntü gibi sosyal ve duygusal rahatsızlıklar gösterirler.
- Yetersiz bakım ve ilgi gören çocuklar, rahatlatılma, uyarılma ve şefkat için temel duygusal ihtiyaçların eksikliği nedeniyle sosyal ihmal veya mahrumiyet görürler.
- Sürekli bakım verenlerin değişmesinden ötürü düzenli bir bağlanma ilişkisi geliştirememe gibi durumlara maruz kalabilirler (özellikle çocuk esirgeme kurumlarında ve evlat edinme durumlarında).
- Bağlanmanın ilişkisinin kurulması için elverişsiz ve yetersiz imkan ve ortamda bakım verilmesi gibi durumları deneyimlerler.
Bu tarz sorunlar ve bozukluklar 5 yaştan önce kendini göstermeye başlar. Amerikan Psikiyatrist Derneğinin yayınladığı tanı kitabı DSM-5e göre bu belirtileri 12 aydan daha fazla süredir gösteren, en az 9 aylık olan çocuklar bağlanma bozuklukları tanısı alır.
Çocuğumda bağlanma bozukluğu var mı? sorusu her ebeveynin aklını karıştırabilir.
Hangi durumlarda ortaya çıkabilir?
- Bebek ağladığında tepki verilmediğinde veya rahatlatılmadığında,
- Bebek acıktığında veya altını ıslattığında ihtiyaçları görülmediğinde,
- Bebekle göz teması kurulmadığında, konuşulmadığında ya da gülümsenmediği durumlarda ve kendini yalnız hissettiğinde,
- Sadece bazı değişik davranışlarında çocuğa dikkat çekildiğinde,
- İhtiyaçlarının tutarsız şekilde giderildiğinde,
- Uzun süreli hastane yatışlarında,
- Ebeveynliğe duygusal olarak hazır olunmadığında,
- İstismar ve şiddet durumlarında,
- Annenin ruhsal sorunlarının varlığında gibi durumlarda ortaya çıkabilir.
Dikkat çekici bazı belirtileri nelerdir?
- Bebeklik döneminde; göz kontağından kaçınma, yönergeleri almama, göz takibinden kaçınma, ilgisiz ve tepkisiz kalma gibi durumlar,
- Yalnız bırakıldığında durumu fark etmeme ya da umursamama,
- Gelişimine uygun sosyal iletişim başlatmayı ya da kurmayı başaramama,
- Yabancılarla gelişigüzel yakınlık kurma,
- Başkalarından gelen ilgiyi, dokunmayı ve fiziksel teması reddetme,
- Sürekli yemek yeme ya da stoklama,
- Akranlarına, kardeşlerine ve bakımını üstlenen kişilere karşı agresif davranışlar sergileme,
- Pişmanlık duymadan sürekli yalan söyleme,
- Öfke problemleri,
- Şefkat ve ilgi göstermede zorluk
gibi belirtiler bazı dikkat edilmesi gereken durumlar olarak gösterilebilir.
Psikoterapi ve Müdahale
Aile danışmanlığı-terapisi, oyun terapisi, bireysel psikolojik danışmanlık, ebeveyn becerileri dersleri gibi psikoterapik müdahale ya da psikoeğitim gibi yöntemlerle profesyonel destek sağlanabilir. Çocuğun ileri yaşlardaki gelişimi için erken müdahale her zaman önemlidir.
Çocuğunuzda bu tarz belirtiler görüyor ya da bazı durumlardan şüpheleniyorsanız lütfen profesyonel destek almayı ihmal etmeyin.
Kaynaklar:
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).
American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (2014). Attachment Disorders. https://www.aacap.org/AACAP/Families_and_Youth/Facts_for_Families/FFF-Guide/Attachment-Disorders-085.aspx#:~:text=Attachment%20Disorders&text=Attachment%20Disorders%20are%20psychiatric%20illnesses,early%20as%20their%20first%20birthday.
Benoit D. (2004). Infant-parent attachment: Definition, types, antecedents, measurement and outcome. Paediatrics & child health, 9(8), 541–545. https://doi.org/10.1093/pch/9.8.541
Smith, M., Robinson, L., Saisan, J. & Segal, J. (2020). Reactive Attachment Disorder (RAD) and Other Attachment Issues. https://www.helpguide.org/articles/parenting-family/attachment-issues-and-reactive-attachment-disorders.htm