Kendilik Şemaları: Çocuklukta Yazılan Ruhsal Senaryolar
Kendilik şemaları, bireyin kendisiyle ve dünyayla ilgili temel inançlarını içeren zihinsel yapılardır. Erken dönem yaşantılar sonucu gelişen ve duygu, düşünce, inanç ve davranış örüntülerini içeren şemalar yetişkinlik hayatında da otomatik olarak aktive olarak bireyin duygu, düşünce ve davranışlarını etkileyebilir. Bu şemalar, çocukluk dönemindeki deneyimler doğrultusunda şekillenir ve bireyin kim olduğunu, diğerleriyle nasıl ilişki kurduğunu ve hayatı nasıl anlamlandırdığını belirler. Örnek olarak “terk edilme” şemasına sahip bir yetişkin, sağlıklı ilişkilerde bile sürekli olarak terk edilme korkusu yaşayabilir.
Kendilik Şemaları Nasıl Oluşur?
Çocukluk bireyin duygusal, sosyal ve bilişsel olarak şekillendiği kritik bir dönemdir. Bu süreçte aşırı eleştirel, aşırı koruyucu veya ihmal edici ebeveyn tutumları, çocuğun duygusal ihtiyaçlarının karşılanmaması, öğretmen ya da akranlardan gelen geri bildirimler gibi birçok faktör çocuğun dünyayı ve kendini algılayış biçimini etkiler. Örneğin sürekli eleştirilen bir çocuk “Ben yetersizim.” şeması geliştirebilir.
Erken Dönem Uyumsuz Şemalar
Çocukluk döneminde temel ihtiyaçların karşılanmaması sonucu gelişen erken dönem uyumsuz şemalar içerisinde sık rastlanılanlardan bazıları şunlardır:
Terk Edilme / İstikrarsızlık Şeması: Yakın ilişkilerin istikrarsız olacağına, sevilen kişilerin kalıcı olmayacağına, terk edeceğine dair inanç
Kusurluluk / Utanç Şeması: Derin bir kusurluluk, değersizlik veya sevilmeye layık olmama inancı. Başkalarının bizi gerçekte tanırsa reddedeceği korkusu.
Duygusal Yoksunluk Şeması: Başkalarının duygusal ihtiyaçlarımızı yeterince karşılamayacağına dair inanç. Sevgi, ilgi, empati veya destek eksikliği beklentisi.
Yüksek Standartlar Şeması: Kendine ve başkalarına karşı aşırı yüksek standartlar belirleme, mükemmel olma ve sürekli başarı hedefi. Hata yapmaktan aşırı korkma.
Onay Arayıcılık / Beğeni Arayıcılık Şeması: Başkalarının onayını, beğenisini veya dikkatini kazanmaya aşırı odaklanma. Gerçek benliği ifade etmek yerine başkalarının beklentilerine uyum sağlama.
Kendini Feda Etme: Başkalarının ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarından önde tutma. Suçluluk duygusundan kaçınma veya başkalarının takdirini kazanma motivasyonu.
Başarısızlık: Önemli alanlarda başarısız olacağına dair inanç. Yetersizlik ve beceriksizlik beklentisi.
Bu şemalar genellikle kişinin ilişki kurma biçimini, özgüvenini, karar alma süreçlerini ve genel yaşam doyumunu etkiler
Sonuç olarak, çocuklukta oluşan kendilik şemaları, hayat boyu sürecek bir içsel rehber gibidir. Ancak bu rehberin rotasını değiştirmek bizim elimizdedir. Kendini anlamak, şemaları fark etmekle başlar. Unutmayın, geçmişiniz kaderiniz değildir; farkındalık, değişimin anahtarıdır.
